پایگاه اطلاع رسانی دفتر امام جمعه قهدریجان

آسيب ‏شناسي فرهنگ سياسي عاشورا
پس از آفرينش عاشورا توسط شهيدان کربلا و تبديل آن به يک فرهنگ توسط اهل‏بيت(ع) اين فرهنگ عظيم انساني و اين درخت برومند که سايه‏هاي آن نه تنها بر زندگي شيعيان و مسلمانان، بلکه بر آفاق حيات بشريّت سايه خود را گسترانيده است و چهره‏هاي بزرگ ظلم‏ستيزي چون گاندي را به تواضع در برابر آن واداشته است، نيازمند صيانت و حفاظت بوده و هست؛ صيانت در برابر امواج بنيان کن جهالتها و عداوتها، حفاظت از آسيب‏هاي دوستان نادان و دشمنان دانا، تلاش و مجاهدت در برابر فراموشي عاشورا يا اهداف آن، مقاومت در برابر تحريفات گوناگون لفظي و معنوي. اکنون سؤالات مهمّي در ارتباط با پاسداري از فرهنگ عاشورا مطرح است.

اوّلاً، اين مسئوليت سنگين بر دوش چه کسي نهاده شده است؟ چه فرد يا گروهي وظيفه حراست از عاشورا و آرمانهاي بلند آن را دارد؟
ثانياً، حراست و پاسداري چگونه انجام مي‏شود و شيوه آن چيست؟
در باره سؤال اول آنچه پيش از هر چيز به ذهن خطور مي‏کند، آنکه، تنها عاشورا شناسانند که توانايي حراست از آن را دارند، آن کس که با عاشورا بيگانه است، اهداف و آرمانهاي آن را نمي‏شناسد و يا به آن ايمان ندارد، چگونه مي‏تواند پاسدار عاشورا باشد؟
کساني که با شناختي عميق و ايماني محکم، دل در گرو عاشورا و عاشورائيان دارند و از صميم جان با آهنگ «يا ليتني کنت معکم فافوز فوزاً عظيما» مترنمند، وظيفه حفاظت و پاسداري را بردوش دارند. پس اين مسئوليت بزرگ بر دوش عموم شيعيان، به ويژه عالمان ديني سنگيني مي‏کند که نخست عاشورا را هر چه بيشتر و عميقتر بشناسند، آنگاه به پاسداري از آن همّت گمارند. امّا در باره پرسش دوم و چگونگي پاسداري از عاشورا، درجات و مراتب مختلفي را مي‏توان در نظر گرفت؛ در درجه اوّل نکوداشت نام عاشورا و بزرگداشت شهيدان نينوا، وظيفه‏اي مهم و سنگين است. اين مسئوليتي است که در توان توده مردم مي‏باشد. اقامه مراسم عزا و برپايي خيمه‏هاي عزاداري سالار شهيدان به راه انداختن دسته‏جات و هيئات و غيره، مي‏تواند شکل‏هاي مختلفي از اين مهم باشد و هر کدام به نوبه خود لازم و ضروري است و نشانه‏اي از تقوا و تعظيم شعائر الهي و عبادتي بزرگ است که از افضل قربات الي‏الله شمرده مي‏شود:
«و من يعظم شعائر الله فانها من تقوي القلوب»(حج/32).
در طول تاريخ اين مجالس و محافل حسيني دشمنان فراواني داشته است، يکي از آخرين آنها، تلاشهاي شيطاني رضاخان پهلوي در برچيدن مراسم عاشورا و محرّم و جلوگيري از مجالس روضه‏خواني و تشکيل هيئات بود که در اين تلاش ناکام ماند و طولي نکشيد که در سراسر ايران اسلامي، حتي در مناطق سنّي‏نشين، مراسم سوگواري خامس آل عبا(ع) به شکلي با شکوهتر و گسترده‏تر، اقامه شد، بنابراين تضعيف مراسم سوگواري و عزاداري حسيني(ع) به هيچ وجه جايز نيست.
البته اکنون دشمن به خوبي واقف است که فرهنگ عاشورا سدّي محکم و بنيادين در مسير مطامع نامشروع وي است. و مانع از پايمال کردن منافع مادي و سرزمين و اقليمي و فرهنگ و تفکر مسلمانان مي‏شود، بسياري از حرکت‏هاي ضد استکباري و استبدادي که در ميان ملتهاي مختلف به ويژه، ايران و لبنان و فلسطين رخ نموده، دقيقاً متأثّر از عاشورا و آرمانهاي کربلاست و چنانکه در پاره‏اي از کنفرانسها نيز رسماً اعلام شده، دشمن در فکر شکستن اين بنيان مستحکم است امّا از آنجا که فرهنگ عزاداري و بزرگداشت عاشورا، در اعماق جان آحاد مردم رسوخ کرده است و دشمن اميد چنداني در خاموش کردن اين چراغ ندارد، راه‏کار اصلي و راهبرد اساسي او ضربه به اهداف اصلي فرهنگ عاشورا است، اينجاست که بحث حراست و آسيب‏شناسي دقيق فرهنگ عاشورا و شناخت عميق بايدها و نبايدهاي مراسم نکوداشت کربلائيان ضرورتي مضاعف مي‏يابد و البته مرحله دوم مسئوليت حفاظت و حراست از فرهنگ عاشورا، که پاسداري از اهداف و آرمانهاي آن است و توده‏هاي مردم، به ويژه جوانان را با محتواي واقعي مصيبت نينوا آشنا مي‏کند، بر دوش عالمان و فرهيختگان و پرچمداران فرهنگ اصيل جامعه است. آنان‏اند که بايد آسيب‏ها را بشناسند و جامعه را در جريان آنها قرار دهند و به شناخت و ايمان آنها از اهداف عاشورا و عوامل پيدايش مصيبت عظماي کربلا عمق بخشند. اين وظيفه مهم عالمان دين است که با بدعت‏ها و انحرافات جاهلان و کوته‏فکران و تحريفات مغرضان و دشمنان به مبارزه برخيزند و درخت تناور فرهنگ عاشورا را از بيم آسيب‏ها و آفت‏ها مصونيت بخشند:
«اذا اظهرت البدع في امّتي فليظهر العالم علمه فمن لم يفعل فعليه لعنة الله؛ آنگاه که بدعت‏ها در امّت من بروز کرد، بر عالم است که علم خويش را آشکار کند. و گرنه لعنت خدا بر اوست.»
به فرموده امام صادق(ع) «عالمان وارثان انبياء هستند» پس وظيفه پاسداري از آموزه‏هاي اهل بيت(ع) به ويژه کربلا و عاشورا بر دوش آنان است:
«فانّ فينا اهل البيت في کلّ خلف عدولاً ينفون عنه تحريف الغالين و انتحال المبطلين و تأويل الجاهلين؛ براي ما اهل بيت در ميان هر نسلي، عادلاني است که تحريف افراطيان و دروغ مبطلان و تأويل جاهلان را از او دور مي‏سازند.»
در ميان عالمان بزرگ، همواره چهره‏هايي عالي‏قدر بوده‏اند که به اين مهم همت گماشته‏اند و نگذاشته‏اند، پيرايه‏ها آسيبي جدّي بر فرهنگ عاشورا وارد کند. در همين دهه‏هاي اخير شخصيّت‏هاي فرزانه‏اي همچون حاجي نوري، حاج شيخ عباس قمي، آية‏الله بروجردي، امام خميني، شهيد مطهري و رهبر معظم انقلاب را مي‏بينيم که پرچم پاسداري از فرهنگ عاشورا، را برافراشته‏اند و مسير حرکت تکاملي عاشورائيان را هموار ساخته و عالمانه و دلسوزانه، با هشدارهاي به‏موقع خود، به آسيب‏شناسي فرهنگ عاشورا پرداخته‏اند و از سر سوز با گوشزد کردن پاره‏اي از کاستي‏ها و انحرافات در مسير عزاداري خامس آل عبا(ع) به آفت‏زدايي و اصلاح اين شجره طيّبه همّت گماشته‏اند.
با الهام از آنچه آن عزيزان فرهيخته، در گفتار و نوشتار خود، يادآور شده‏اند، مي‏توان بحث حفاظت و حراست و آسيب‏شناسي فرهنگ عاشورا را در دو بخش «بايدها» و «نبايدها»ي مراسم سوگواري سالار شهيدان تنظيم کرد.

منبع: آسیب شناسی فرهنگ سیاسی عاشورا ( سفینه النجات - مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان)